Proces o nazwie dochodzenie wierzytelności jest żmudny, długotrwały i niekiedy bardzo wymagający. Nie zawsze jest jednak spisany na niepowodzenie, a wierzycielom przysługuje szereg praw i skutecznych narzędzi, dzięki którym mogą odzyskać należność. Co więcej, narzędzia te umożliwiają im także maksymalne skrócenie tego procesu dochodzenia wierzytelności, zabezpieczenie należności, a także zachowanie poprawnych relacji z zalegającym z zapłatą kontrahentem. Kiedy wierzytelność jest wymagalna? W jaki sposób można sprawnie i skutecznie egzekwować należność i chronić swoje prawa w trakcie procesu windykacji? 

1. Kto to wierzyciel? 

Według art. 353 Kodeksu cywilnego wierzyciel jest osobą uprawnioną do żądania, aby ktoś (osoba fizyczna lub prawna) spełnił jego roszczenia. Zwykle dotyczą one uregulowania zobowiązań finansowych, ale zdarzają się również roszczenia co do usług, rzeczy, praw, dokonania formalności czy zaprzestania jakichś działań. 

Wierzycielowi przysługuje szereg praw, które nie tylko pozwalają mu prowadzić skuteczne dochodzenie wierzytelności, ale też domagać się zadośćuczynienia od dłużnika za niewywiązanie się ze swoich zobowiązań. Wierzyciel może m.in: 

• żądać spełnienia świadczenia i określić jego sposób;  
• żądać zapłaty odsetek od przeterminowanego zadłużenia;  
• dążyć do ugody z dłużnikiem;  
• decydować co do sposobu egzekucji świadczenia.  

Rzecz jasna, dochodzenie wierzytelności musi uwzględniać również prawa dłużnika i nie może naruszać istniejących przepisów. W związku z tym zabrania się wykonywać pewnych akcji, które byłyby dla dłużnika szkodliwe. Zakazane jest np. nieposzanowanie prawa do prywatności dłużnika (np. poprzez nachodzenie go w domu lub miejscu pracy, a także upublicznianie informacji na temat jego problemów finansowych) czy ukrywanie przed nim części informacji na temat zadłużenia. 

2. Kiedy wierzytelność jest wymagalna? 

Nie we wszystkich przypadkach procedura dochodzenia wierzytelności może mieć zastosowanie. Jest ona zasadna tylko, kiedy wierzytelność jest wymagalna. Oznacza to, że termin wykonania świadczenia na rzecz wierzyciela już minął lub – jeśli termin jego wykonania nie został oznaczony – minęła data wskazana przez wierzyciela w wezwaniu dłużnika do wykonania zobowiązania. 

W opozycji do wierzytelności wymagalnej pozostaje wierzytelność niewymagalna. Ma ona miejsce, kiedy termin wywiązania się ze zobowiązań jeszcze nie upłynął. Nie podlega ona roszczeniom i nie można na jej podstawie wszcząć postępowania windykacyjnego. Nie można np. dochodzić wierzytelności, jeśli dłużnik sumiennie i terminowo spłaca raty zobowiązania. 

3. Etapy i sposoby dochodzenia roszczeń przez wierzyciela 

Skuteczne dochodzenie wierzytelności opiera się na ściśle określonych procedurach postępowania, które powinny występować w ustalonej kolejności. Dochodzenie wierzytelności zazwyczaj dzieli się na trzy etapy: etap przedsądowy, etap sądowy oraz egzekucja należności. 

W ramach postępowania przedsądowego można wyliczyć następujące czynności: 

• próby pozasądowego rozwiązania sporu z dłużnikiem – wszczęcie postępowania sądowego jest możliwe tylko wtedy, gdy wierzyciel wykaże, że wcześniej próbował rozwiązać spór na drodze ugody. Czynności, które mogą skłonić dłużnika do współpracy i wyrażenia chęci spłaty długu, obejmują między innymi zaproponowanie nowego terminu spłaty długu czy ustalenie ratalnego harmonogramu spłaty należności.  
• monitowanie należności, łącznie z przedsądowym wezwaniem do zapłaty – przed złożeniem pozwu do sądu wierzyciel może samodzielnie lub z pomocą kancelarii prawnej wysyłać pisma z wezwaniem do zapłaty, wyznaczeniem nowego terminu spłaty długu i wskazaniem konsekwencji dalszego uchlania się od spłaty należności. Może to być np. wpis do jednego z rejestrów dłużników.  

Powództwo sądowe traktowane jest zwykle jako ostateczność, ponieważ w takim przypadku dochodzenie wierzytelności trwa długo i przeważnie też zaprzepaszcza dobre relacje pomiędzy kontrahentami. Aby wszcząć postępowanie sądowe, należy złożyć pozew do sądu właściwego ze względu na siedzibę dłużnika i załączyć do niego dokumenty potwierdzające istnienie wierzytelności oraz zawezwania do próby ugodowej. Trzeba również pamiętać, że sam tytuł wykonawczy nie wystarczy, aby skutecznie dochodzić wierzytelności. Konieczna jest to tego klauzula wykonalności, o którą należy wnieść po uprawomocnieniu się wyroku lub nakazu zapłaty. 

Ostatnim etapem dochodzenia wierzytelności jest egzekucja komornicza. Na poczet zaspokojenia roszczeń wierzyciela komornik ma prawo zająć majątek dłużnika (należące do niego przedmioty, środki finansowe, wynagrodzenie i nieruchomości). Dłużnik pokrywa również koszty postępowania egzekucyjnego. 

Co jednak stanie się, gdy komornik nie zdoła wyegzekwować należności? Dość często zdarza się, że postępowanie komornicze jest umarzane, jeśli dłużnik nie posiada żadnego majątku lub dochodu, a koszty egzekucyjne przewyższają wysokość należności. W takiej sytuacji dochodzenie należności nie jest jednak niemożliwe, a wierzyciel nie zostaje pozbawiony odpowiednich środków prawnych, aby odzyskać swoją należność. Jeśli tylko sytuacja majątkowa i finansowa dłużnika ulegnie poprawie, wierzyciel ma prawo złożyć ponowny wniosek egzekucyjny. 

4. Dochodzenie wierzytelności po zakończeniu postępowania upadłościowego firmy 

Wiele firm, które mają duże zadłużenie, decyduje się na ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Procedura ta pozwala przedsiębiorstwu sprawnie przejść przez proces likwidacji firmy i lepiej wywiązać się ze swoich zobowiązań. W takim przypadku należy jednak liczyć się z procedurami zgłaszania wierzytelności oraz kolejności zaspokajania roszczeń.

Co to oznacza dla wierzycieli? Czy dochodzenie wierzytelności po zakończeniu postępowania upadłościowego firmy jest możliwe i – przede wszystkim – skuteczne? 

Art. 236 ust. 1 Prawa Upadłościowego mówi, że wierzyciel firmy, który chce ustalić wierzytelność, powinien zgłosić ją sędziemu-komisarzowi w ustalonym terminie. Wierzytelność można zgłosić do sądu, który ogłosił upadłość przedsiębiorstwa dłużnika, lub poprzez Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości. W zgłoszeniu powinno się określić: 

• dane wierzyciela oraz określenie wierzytelności i należności ubocznych;  
• dowody potwierdzające istnienie wierzytelności;  
• stan sprawy, jeśli wierzytelność jest już na etapie postępowania sądowego.  

Zgłoszenie to jest dokładnie sprawdzane przez syndyka, który następnie wzywa upadłego do uznania wierzytelności i sporządza listę wierzytelności. 

Jak w takim przypadku wygląda dochodzenie wierzytelności po ogłoszeniu upadłości? Istnieją dwa główne sposoby na odzyskanie należności: 

1. Postępowanie układowe. Spłata wierzytelności następuje według warunków określonych w układzie z dłużnikiem. Na takie postępowanie musi zgodzić się zgromadzenie wierzycieli.  
2. Likwidacja masy upadłości. Spieniężony przez syndyka majątek firmy służy zaspokojeniu roszczeń wierzycieli w określonej przez przepisy kolejności. Zgodnie z zapisami Ustawy Prawo upadłościowe pierwszeństwo w tym przypadku mają podmioty, których roszczenia dotyczą należności ze stosunku pracy, należności alimentacyjne oraz należności z tytułu odszkodowania za wywołanie niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci. Kolejno zaspokajane są należności podatkowe, administracyjne i sądowe, należności akcjonariuszy. Na końcu następuje spłata innych roszczeń.  

Jak widać, dochodzenie wierzytelności nie jest łatwe i wymaga sporo cierpliwości, a niekiedy również specjalistycznej wiedzy. Warto już wcześniej zabezpieczyć się przed ewentualnym niewywiązaniem się ze zobowiązań przez kontrahenta i dogłębnie zweryfikować jego wiarygodność finansową.